ÇEKİN TANIMI

Çek Türk Ticaret Kanununun 692. ve 735. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Çek kanunen emre yazılı bir kambiyo senedidir. Hukuki niteliği bakımından bir ödeme aracıdır. Çekte kayıtsız şartsız bedelin ödenmesi emri vardır. Muhattap daima bankadır. Çek üzerinde yazılı belli bir tutarın, belli bir kişiye, emrine taşıyıcısına(hamiline) ödenmesi konusunda bankaya hitaben yazılmış ve Türk Kanununda belirtilen hükümlere göre düzenlenmiş bir ödeme emridir. Keşideci; çeki düzenleyen kişidir. Hamil; çeki elinde bulunduran kişidir. Türk Hukukunda çekler ancak banka tarafından bastırılabilmektedir.

ÇEK TÜRLERİ

Çek kendi içinde iki türlüdür:

-Nama yazılı çek

-Hamiline yazılı çek

Nama yazılı çekte, çekin üzerinde lehdarın adı bulunmaktadır; dolayısıyla çekin kim tarafından tahsil edileceği bellidir. Hamiline yazılı çekte ise, çekin üzerinde herhangi bir isim bulunmamaktadır. Dolayısıyla çeki elinde bulunduran herhangi bir kişi bu çeki tahsil edebilir.

Çekler kural olarak emre yazılıdır. Nama yazılı olabilmesi için “emredir” ibaresinin eklenmesi gerekmektedir.

ÇEKİN EKONOMİK ÖNEMİ

-Kişinin nakit para taşıma zorunluluğunu ortadan kaldırır.

-Paranın kaybolmasını ve çalınmasını önler.

-Para naklini kolaylaştırır.

-Üzerinde yazılı tarihten itibaren hesaplanacak ibraz süresinin sonuna kadar bir kredi aracı olarak kullanılabilir.

-Çek ile ödemenin geliştiği ülkelerde, kaydi para nakdinin yerine geçtiği için bankaların kasalarında bulundurmak zorunda olduğu para azalır.

ÇEKİN HUKUKİ NİTELİĞİ

1)KIYMETLİ EVRAK NİTELİĞİ : Kıymetli evrakın özel bir grubunu oluşturan kambiyo senetlerindendir. Bu niteliğe bağlı olarak çekte mevcut olan bir hak çekten ayrı olarak ileri sürülemez ve başkalarına devredilemez.

2)HAVALE NİTELİĞİ : Çek bono senet gibi belli bir müddet sonunda, senet bedelinin ödenmesi vaadi değildir. Bir havalenin ödenmesi için tediye emridir. Çekte yazılı olan şahsa veya onun emrine ya da hamiline, ibraz süresi içinde ibraz edildiğinde ödenir.

3)ÖDEME ARACI NİTELİĞİ : Bir ödeme aracıdır ve damga vergisinden muaftır.

4)EMRE YAZILI SENET NİTELİĞİ : Çek kanunen emre yazılı senetlerdendir. Çekin devri emre yazılı senetlere özgü devir biçimi olan ciro yoluyla yapılır. Ancak TTK 778/2 ye göre nama yazılı çekler ancak yazılı bir alacağın temliki beyanı ile devredilebilir.

ÇEKTE 3 TARAF BULUNUR

+Keşideci ; çeki düzenleyen kişi

+Muhatap; çeki ödeyecek banka

+Hamil/Lehtar; keşide edilmiş çeki elinde bulunduran kişi/alacaklı

 

ÇEKİN UNSURLARI

Çekin şekil şartlarının neler olduğu 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu nun 780.maddesinin (1). fıkrasında belirtilmiştir. Bu madde hükmüne göre çek;

Çek Kelimesini, (Zorunlu Unsur)
b) Kayıtsız Şartsız Muayyen Bir Bedeli, (Zorunlu Unsur)
c) Ödeyecek Kişinin, Muhatabın Ticaret Unvanını, (Zorunlu Unsur)
d) Ödeme Yerini, (Alternatif Unsur)
e) Keşide Tarihini (Zorunlu Unsur) ve Yerini, (Alternatif Unsur)
f) Keşidecinin İmzasını, (Zorunlu Unsur)
g) Banka Tarafından Verilen Seri Numarasını, (Zorunlu Unsur)
h) Karekod’u içermelidir. (Zorunlu Unsur)

KARŞILIKSIZ ÇEK

Ödeme aracı olarak kullanılan çekin karşılığının olmaması demektir. Çekin üzerindeki yazılı tarihlerde banka hesabında çekin üzerinde yazan tutarda para bulunmaması durumunda karşılıksız çek olur.

Aldığınız çekin belirtilen tarihte karşılığının çıkmaması durumunda banka çekin arkasını imzalar ve karşılıksız olduğunu tescil eder. Bu durumda yapmanız gereken çeki keşide edene durumu bildirmek ve çek karşılığının derhal ödenmesini talep etmektir. Keşideci yani çeki düzenleyenin bu talebi karşılayamaması durumunda kambiyo senetlerine mahsus icra takibi yapılabilir.

KARŞILIKSIZ ÇEK KESMENİN CEZASI

İcra Mahkemesi tarafından çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına karar verilebilecektir.

Yargılama sırasında mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilebilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanacaktır.

Ayrıca her bir çek için ön ödeme, uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümler uygulanmaksızın 1500 güne kadar adli para cezasına karar verilecek olup, adli para cezalarının ödenmemesi durumunda ise, kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin doğrudan hapis cezasına çevrilecektir.

Ticari açıdan doğacak önemli sonuçlar bakımından şöyle ki; hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, yasaklılıkları süresince sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamayacaklardır. Ancak, hakkında yasaklama kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri görev sürelerinin sonuna kadar devam edecektir.

Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, elindeki bütün çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlü olup, bu kişi adına yeni bir çek hesabı açılamayacaktır.

Ayrıca bu kişiler, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlemiş bulunduğu ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çekleri, düzenleme tarihlerini, miktarlarını ve varsa lehtarlarını da göstermek suretiyle, muhatap bankaya liste hâlinde vermekle yükümlüdür.

Karşılıksız kalan kısmı yargılama aşamasında ödeyen kişi hakkında mahkeme tarafından beraat, düşme, ceza verilmesine yer olmadığına ya da reddine ilişkin karalardan uygun olanı verilecektir.

CEZAYI KALDIRACAK HALLER

Karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında, yargılama aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine ve mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilecektir.

Şikâyetten vazgeçme hâlinde de aynı şekilde ceza tayininde bulunulmayacaktır.

 

 

KARŞILIKSIZ ÇEK ŞİKAYETİ NEREYE, NASIL YAPILIR?

CMK ya göre suçun işlendiği yer mahkemesi yetkili iken, yapılan değişiklikle karşılıksız çek keşide etme eyleminden dolayı çekin tahsili için verildiği bankanın bulunduğu yer, çek hesabının açıldığı yer ya da şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. Böylece karşılıksız çek suçunun şikayetçisine yetki konusunda seçim hakkı tanınmaktadır. Şikayet süresi ile çekin karşılıksız kaldığının öğrenilmesinden itibaren 3 ay ve her ihtimalde 1 yıldır.

 

                                                                                                                                                                                                    Fatih İŞÇİ
                                                                                                                                                                                                        Avukat